Es pas conegut coma o se meritariá, l’escrivan occitan de Roergue Pau Gairaud… Aquí lo sentiment de mai d’un, roergàs o pas; èra lo d’Ives Roqueta per exemple.

Cal dire que Pau Gairaud cerquèt pas jamai la glòria e demorèt totjorn qualqu’un d’independent. Escriguèt sempre de son biais, coma o explicarà dins « La sintaxa milhaguesa » (Rodés, Subervie, 1986). « Car j’écris pour le plus grand nombre » ditz Pau Gairaud dins son avantprepaus del « libre del Causse » ont confisa que vòl caminar dins la dralha de sa « trinitat felibrenca » : Mistral, Justin Besson, Fèliç Remize. Cal confessar tanben que d’unas de sas tematicas podián, a l’epòca, susprene... E vaquí que l’escasença nos es donada de far coneissença amb Pau Gairaud, l’ocasion de descobrir son òbra. Ven de paréisser « Lo libre del Causse »(julh de 2016), en grafia normalizada o cal precisar, a las edicions « Vent Terral». Aquel libre recampa dos tòms que se trobavan gaireben pus : «  Lou libre del Causse » (Rodez, Carrère, 1968) ; « Lou segound libre del Causse » (Rodez, Carrère, 1970).

Pau Gairaud nasquèt a Severac lo Castèl dins Avairon lo 4 de genièr de 1898, d'una maire modista capelièra e d'un paire que fasiá lo peirièr. Moriguèt a Montpelhièr lo 23 de març de 1994 a 96 ans.
Faguèt una carrièra dins l'administracion, coma recebeire de l'Enregistrament en Corsega e en Losera a Sant Chèli d'Apchèr.
Pendent la guèrra granda de 1914-1918 foguèt nafrat e li mancava lo braç drech; aquò l’empachèt pas de prene lo maquís pendent la segonda guèrra e de jogar un ròtle important dins la Resisténcia.
En mai dels dos libres del Causse, son òbra en occitan compren una autra « saga », la del « Vièlh estofegaire » qu’aqueste còp se debana pas solament dins la campanha avaironesa mas tanben dins la vila de Tolosa. Compren quatre libres :
• « Una filha de l'an quaranta ». I, C.G.L.O., Vedène, 1975
• « Riqueta ». Lo vièlh estofegaire II, Rodez, Imprimerie Subervie, 1978
• « Per las colonas de Tarn ». Lo vièlh estofegaire III, Rodez, Imprimerie Subervie, 1981
• « La sèxólòga ». Lo vièlh estofegaire IV, Rodez, Imprimerie Subervie, 1982


Quin es l’eròi vertadièr del « libre del Causse »: Palfèrre, Pèire Escordonac, que dobrís lo libre al palatz de justícia de Riom d’Auvèrnha, entre dos gendarmas? La bòria de Sarnac dins lo país de Severac e la vida vidanta de tres generacions de païsans, de la Bèla epòca a 1968? La lenga qu’aima Pau Gairaud : « assagi d’escriure, ieu, tant plan coma parlava -amai parla encara- lo pastre caussenard» (exèrg de « Una filha de l’an quaranta ») ?

Vaquí çò qu’escriu Enric Molin : « una lenga clara, naturala, que repetinga leugiereta, mirgalhada d'esperit trufarèl … quicòm de vertadièr, gaujós qualque còp e tendre quand s'endeven, sovent rebelut e brutal a l'ocasion, coma la vida d'aqueles masses perduts dins aquel país de secada »

Cal dintrar dins l’òbra coma nos i convida Ives Roqueta : « A cima, i a lo país. Sens illusion de país perdut. La misèria, l’orguèlh. Los òmes. Tot s’intègra al roman. Pas un sol personatge, e mai lo mèstre d’escòla, e mai Lisòta qu’es pas mai qu’una filha de bòria, e mai... e mai... pas un sol personatge que non siá de carn e d’òsses, que son astrada siá pas escricha dins las realitats economicas e socialas del temps, vertadièr fins que dins sa retenguda, fins dins aquela non-libertat que sembla los caracterizar totes. Un país d’explosions dintradas. Vos convidi a i dintrar. »

Joan-Maria Pieire, el, convida a s’ataular: «Lo libre del Causse», un cunh de cambajon, un cantèl de pan, un talh de Ròcafòrt, e un tassonat de vin: « Sèm contents e fièrs d'aver un escrivan de la mena de Paul Gayraud qu'escriu las epopèas grandas de las familhas roergassas, cossí se margan aquelas familhas e çò que se passa endejós d'aquelas familhas.
I a un pauc de Maupassant dins Gayraud. Per l'epòca que conta: una lenga rica-rica, saborosa, gostosa que gostosa. La lenga sauta, rebombís, escopís sang e fuòc, peta santat e vida. Un vocabulari extraordinari ! Aicí cap de mot sentís pas lo diccionari. La lenga occitana pòt èsser contenta de se veire aparada per un escrivan tant confle de vocabulari, coma l'es Gayraud.
E es atal que, sens far lo semblant de res, Gayraud conta e conta pas qué que siá. Car Gayraud a quicòm a dire. Rai de la lenga, i a tanben l'istòria.
Ataulatz-vos coma s'èretz davant un tròç de cambajon, un bocin de pan, un flòc de Ròcafòrt, e un brave veirat de vin. Gayraud, aquò's tot aquò per la lenga, e mai qu'aquò per lo dire. Se dirà e se ditz qu'es mai que los escrivans dels pus modèrnes.»

A descobrir donc, sens moderacion, aquel « Libre del Causse » e son autor Pau Gairaud.

Yvon Puech