A l'òra deu tot numeric, que se'n va temps que los locutors occitanofònes e posquin connectar l'escritura de l'occitan a las practicas informaticas. Cédric Valmary - director deu Centre de Formacion Professionau d’Occitània Miègjorn-Pirenèus - que'ns conta quin ei vadut lo corrector ortografic en occitan (varianta lengadociana). Qu'i parlam deus enjòcs de normalizacion e de socializacion, deus actors referents implicats, de la dimension participativa d'aqueth gran diccionari numeric evolutiu. En mei d'estar un utís deus serviders entaus aprenents qui's chinchamalhan dab l'ortografia, qu'augura ua avançada vertadèra d'integracion de l'occitan en la «normalitat».
Quin e quan ei vadut aqueth projècte de corrector ortografic en occitan ? Qui en son los instigators, gavidaires e contributors màgers ?
Comencèt d’i trabalhar l’informatician a la basa de la traduccion d’Openoffice, Bruno Gallart, fa mai de dètz ans a partir de mots pescats dins lo Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens de Loís Alibèrt (edicions IEO). Per assegurar la perennitat del projècte e qu’i poguèssem trabalhar a mai d’un, Bruno contactèt lo tecnician que gerís lo corrector en lenga francesa e li demandèt que nos bastiguèsse una plataforma equivalenta a la que s’utiliza pel francés. Aquò nos permetèt de començar d’i apondre de mots novèls e de corregir las errors que conteniá nòstra primièra lista de mots.
Etapa seguenta, quand sortiguèron las preconizacions normativas del Conselh de la Lenga Occitana, nos empreissèrem de las aplicar a nòstra tièra de mot. En 2011, se publiquèt lo trabalh preciós e irremplaçable qu’es lo Diccionari ortografic, gramatical e morfologic de l’occitan de Josiana Ubaud (edicions Trabucaire) ; aquò nos permetèt en repassant metodicament cada mot de suprimir tot çò dobtós.
Puèi, en collectant de tèxtes de tota mena, articles de la Wikipèdia occitana, compte renduts de collòquis, articles de premsa, libres, etc, avèm pauc a pauc densificat nòstra basa de donadas. A mesura que lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana publica d’avises de son Conselh Scientific, las aplicam tanben.
La fasa seguenta foguèt la de l’espròva del fuòc, es a dire de testar son utilizacion en situacion. Demandèrem al monde del Centre de Formacion Professionala d’Occitània Miègjorn-Pirenèus (CFPO-MP) e del CIRDÒC-Mediatèca Occitana de lo s’installar sus los ordenadors per nos far saber lors vejaires e collectar de mots que mancavan o las errors eventualas que i poguèron trobar.
Un còp tot repassat menimosament, la parucion de la version «Un» èra en fin possibla.
Concrètament, quin los nostes lectors e's van poder equipar d'aqueth corrector ? Quin e's presenta ?
Pel moment, es utilizable amb Libreoffice, e serà, dins gaire de temps tanben possible de l’installar amb Firefox o endacòm mai.
Sufís de l’anar telecargar sus internet e de se l’installar (https://totenoc.eu/?page_id=30). Es l’afar d’una minuta.
Un còp installat, se pòt activar dins l’onglet Aisinas, rubrica Lenga, del logicial.
A l'atge d'aur de l'escritura per clavièr, deus smartfònes, ordenators, tabletas, aqueth corrector que contribueish a la socializacion de la lenga. E pensatz aqueth utís e pòt miar lo monde de cap tà la practica de l'occitan ?
A doas vertuts : una es de far veire la preséncia e l’existéncia de la lenga occitana amb normalitat coma quina lenga que siá, la segonda, es, o esperam, de contribuir a reduire las errors d’ortografia del monde qu’escrivon en occitan.
Tanben, pòt contribuir a vulgarizar las decisions en tèrme de nòrma que lo monde competent editan.
Autre avantatge : nòstre trabalh es entièrament liure de drech e disponible en linha ; cadun ne pòt profechar. Foguèt lo cas, per exemple, del desvolopaire de SwiftKey, un clavièr predictiu en occitan pels mobils que se basèt sus nòstra tièra de mots.
Deu punt de vista deus ensenhaires, ei un utís pedagogic interessant ?
E pòt melhorar lo nivèu de lenga deus utilizators ?
E interessant a mai d’un nivèl. De’n primièr, l’ensenhant o pòt utilizar per la redaccion de son material pedagogic ; aquò li dona una brava ajuda per s’evitar tota las pichonas decas d’accents, de letras doblas o d’inatencion que cadun pòt far. Apuèi, o pòt utilizar coma aisina pedagogica e n’explicar lo foncionament a sos escolans o estudiants per los menar a aquerir mai d’autonomia e dins lor usatge de la lenga escricha.
En quau mesura aqueth corrector e reconeish las variantas de l'occitan lengadocian ? Que pensi a las fòrmas conjugadas, per exemple. Aquera pluralitat ei integrada ?
Aquò tanben foguèt un punt crucial dins nòstre caminament. La version bèta, tròp «alibertina» reconeissiá pas, o pas pro, las variantas orientala e meridionala del lengadocian. En acòrd amb las consideracions del Congrès Permanent de la Lenga Occitana (es a dire de la quasi-totalitat de las organizacions occitanistas), que reconeis l’unicitat e la variabilitat de l’occitana, avèm volgut que la version «Un» siá mai permissiva. D’ara enlà, podètz escriure : «aquela nuèit, nos parlèc a totis dus» o «aquela nuòch, nos parlèt a totes dos», vos reconeisserà aqueles dos biaisses de dire coma justes e acceptables !
Parallèlament, una version en occitan-gascon foguèt creada per las Edicions Per Noste, benlèu que qualqu’un la poirà reviscolar un jorn per que siá compatibla amb las versions actualas de Libreoffice.
L’ideal, a tèrme, seriá que se’n poguèsse desvolopar de versions pel Provençal, lo Lemosin e l’Auvernhat, mas pel moment, mancam de contributors competents dins aquelas variantas.
Èm tanben en ua coerencia dialectau en las correccions suggeridas ? Qu'ei a díser, dab perpausicions qui s'adaptin a la varianta dejà causida peu contienut a corregir ?
Non, pel moment, lo corrector permet pas de localizar precisament son parlar dins l’airal lengadocian. Es quicòm que nos agradariá bravament, sul modèl de çò qu’existís pel Francés de Quebèc, l’Espanhòl d’Argentina o lo Catalan-Valencian...
Enqüèra mélher qu'un diccionari en linha, cadun que pòt ajustar un mot qui ne seré pas repertoriat. Ei important aquera dimension participativa ? E i a totun un sistèma de moderacion ?
Aquò’s nòstra filosofia de basa ! L’objectiu es que la tièra de mots pòsca èsser aumentada, corregida e melhorada a cada version novèla. Aquel posicionament collaboratiu nos permet de confrontar los vejaires e de prene mai de recul. Es tanben un biais de profechar dirèctament de las preconizacions e criticas dels utilizaires.
Cadun se pòt connectar al site https://www.dicollecte.org per s’i crear un compte e prepausar un mot novèl o senhalar una error. Los administrators del site analisaràn las contribucions e faràn las modificacions se son justificadas per que sián publicadas dins la version seguenta.
Lo partiment dels prètzfaches es tanben un bon biais d’assegurar la perennitat del projècte ; i aguèt tròp d’iniciativas, a còp costosas, que foguèron abandonadas en camin o que lo sol contributor a desaparegut.
Cédric Valmary, director deu Centre de Formacion Professionau d'Occitània.
